Ogrzewanie i skraplanie, ogrzewanie i skraplanie… – czyli jak szybko (i bezpiecznie) ogrzać przemarznięty aparat

     Zima. Idzie, przyszła, a w każdym razie próbuje przyjść. Nic dziwnego, że w mediach fotograficznych co i rusz trafiamy na porady jak fotografować na mrozie i jak w takich warunkach dbać o sprzęt. Podpowiedzi jest mnóstwo, ale jedna powtarza się jak mantra: gdy aparat wnosimy z mrozu do ciepłego wnętrza, nie wyciągajmy go z torby przez kilka godzin. Niech się ogrzeje powoli, bo inaczej cały zarosieje  (Word uparcie poprawia mi na „zaropieje”) i nieszczęście gotowe.

     Rada z torbą niewątpliwie jest słuszna. Przy tym jasna, prosta i zrozumiała dla każdego. Lecz jednocześnie asekuracyjna i – rzekłbym – idiotoodporna. Coś jak zalecenie przejeżdżania danego zakrętu z prędkością 10 km/h, bo wtedy pokonamy go nawet przy gołoledzi, na łysych oponach letnich i pisząc jednocześnie SMSa. Jednak wystarczy minimum wiedzy, umiejętności i starań, by ten zakręt robić sześćdziesiątką i to całkiem bezpiecznie.

     Jak więc postępować, by zmrożony aparat ogrzać w analogiczne „sześćdziesiąt minut na godzinę”, a nawet szybciej?

To nie zawsze jest konieczne 

     Czasem wracamy z zimowego fotografowania do domu i aparat ma czas żeby sobie dłuższy czas odpocząć. Wówczas powszechnie udzielana „rada kilku godzin w torbie” jest jak najbardziej na miejscu. Pamiętajmy tylko, by PRZED wejściem do ciepła, z aparatu / torby wyjąć akumulatory i karty pamięci, które chcemy naładować / sczytać nie czekając aż aparat się ogrzeje.

     Jednak bywa i tak, że tych kilku godzin nie mamy. Czasem sprzęt przybywa z mrozu do ciepła nie po to by odpocząć, ale pracować. A wówczas nie ma mowy o długim siedzeniu w torbie. Co wtedy?

Po pierwsze: zapobiegać

     Jeśli to tylko możliwe, zadbajmy by aparat przybył na miejsce jak najmniej schłodzony. Jeśli więc jedziemy samochodem, przewoźmy go w dobrze ogrzewanym wnętrzu, a nie w bagażniku. Jeśli warunki podróży sprzętu nie będą pod względem termicznym tak komfortowe, opatulmy go jak najstaranniej. Torbę / plecak zamknijmy na wszelkie możliwe zamki, sprzączki i suwaki. Jeśli mamy dodatkowy pokrowiec przeciwdeszczowy, użyjmy i jego.

     Dodatkowo, każdą sztukę sprzętu warto zapakować w woreczek / pokrowiec dający izolację termiczną. Można takie kupić lub uszyć samodzielnie, jeśli tylko nie brzydzimy się kontaktu z igłą i nicią.

     Do wnętrza torby możemy włożyć ogrzewacze krystaliczne. Zadbajmy, by nie dotykały bezpośrednio sprzętu, bo mogą się rozgrzewać do temperatury ponad 50 °C, a przez to zaszkodzić niektórym plastikom. Ciekawostka: te ogrzewacze są bardzo „fotograficzne”, gdyż substancją która w nich krystalizuje wydzielając przy tym ciepło jest tiosiarczan sodu, czyli podstawowy składnik utrwalacza.

Jeśli sprzęt dotrze zmrożony

     Cóż, czasem nie da się inaczej i aparat jest „zimny jak stary, ale to bardzo stary nieboszczyk” (cytat jak znalazł). Jak go – aparat, znaczy – szybko doprowadzić do stanu użytku, nie szkodząc mu jednocześnie?

     Na początek trochę fizyki. Bezpośrednim problemem jest wilgotność powietrza w ciepłym wnętrzu. Im temperatura wyższa, tym w powietrzu może znajdować się więcej pary wodnej. I znajduje się, zwłaszcza gdy w pomieszczeniu jest dużo osób, w przedpokoju wiszą mokre ubrania lub w kuchni trwa gotowanie. Gdy w takie warunki trafi zimny aparat, powietrze tuż przy jego obudowie schładza się i nie może już „pomieścić” całej wilgoci, którą miało w wyższej temperaturze. Po fizycznemu: wilgotność względna powietrza osiąga 100%. „Nadmiarowa” para wodna skrapla się więc i osadza na sprzęcie, a w skrajnych wypadkach zamarza, tworząc szron. Woda wnikając do wnętrza aparatu / obiektywu może zaszkodzić elektronice i spowodować korozję elementów metalowych. Wystarczy też, by do środka dostało się zimne powietrze i tam nastąpiło skroplenie pary. Efekty będą równie nieciekawe.

     I tylko ta para wodna czyhająca na możliwość skroplenia się stanowi zagrożenie dla sprzętu. Aparatowi i obiektywom nie szkodzi skok termiczny o kilkadziesiąt nawet stopni, a jedynie skutki wynikłe z potencjalnie wysokiej wilgotności bezwzględnej w pomieszczeniu. Teraz chodzi o to, by aparat możliwie szybko ogrzać, a przy tym nie dopuścić do skroplenia się na nim wody.

     Na pomysł użycia w tym celu torebek foliowych wpadłem jakieś naście lat temu. Takie torebki pozwalają upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu. Po pierwsze słabo izolują sprzęt termicznie, czyli pozwalają mu szybko się ogrzać. Jednocześnie nie przepuszczają wody, która skrapla się na nich i potem odparowuje, a nie dociera do sprzętu.

Procedura

     Zaczynamy ją – znowu – PRZED wejściem do pomieszczenia, wkładając do torebek sprzęt, najlepiej pojedynczo. Torebki warto owinąć jak najściślej, by powietrze wewnątrz nie tworzyło warstwy izolacyjnej. I oczywiście szczelnie je zawiązać. Gdy znajdziemy się w pomieszczeniu, sprzęt stawiamy w ciepłym miejscu o dobrym przewiewie, bo ruch powietrza pozwoli szybciej dostarczyć ciepło. Wentylator by się przydał, ale zimą może być trudno o takie akcesorium. Ciepło i przewiew… to może farelka? No, pomysł niegłupi, ale nie ryzykowałbym stawiania sprzętu bliżej niż dwa metry od niej. 

     To może kaloryfer? Dobra idea, ale również ryzykowna. Niemal bezpośredni kontakt aparatu z kaloryferem grozi powstaniem naprężeń termicznych. Różnica temperatur może bowiem sięgać kilkudziesięciu stopni, a wymiana ciepła pomiędzy metalem kaloryfera, a metalem / plastikiem aparatu jest szybka. 

     Jeśli więc zamierzamy skorzystać z pomocy kaloryfera, koniecznie należy zapewnić izolację spowalniającą przepływ ciepła. To może być na przykład kilkukrotnie złożony ręcznik, deseczka albo lepiej listewki pomiędzy którymi swobodnie przepłynie ciepłe powietrze. A, i koniecznie zadbajmy o stabilność sprzętu, bo kaloryfery zasadniczo nie są pod tym względem najlepszym dla niego miejscem.

Ile w ten sposób zyskujemy na czasie? 

     Różnie, w zależności od początkowej temperatury aparatu, wilgotności i temperatury w pomieszczeniu, masy sprzętu i sposobu jego ogrzewania. Ogólnie rzecz biorąc, czas osiągnięcia gotowości do zdjęć liczymy w minutach, a nie godzinach. Na potrzeby testu zmroziłem do -18 °C lustrzankę z niedużym obiektywem, a potem postawiłem ją na mocno rozgrzanym kaloryferze – widzicie to na zdjęciu powyżej. Po kwadransie aparat wyciągnąłem z torebki. Rosa nie osadzała się już na jego obudowie, a na przedniej soczewce obiektywu tylko symbolicznie. Czułem też, że sprzęt nadal wyraźnie chłodzi mi dłoń. Znaczy, że się wewnątrz jeszcze nie rozgrzał. Wrócił więc na kaloryfer i uznałem, że był gotów do działania po kolejnych dziesięciu minutach spędzonych tam już bez folii. W sumie wyszło poniżej pół godziny czekania. Uważam, że to akceptowalny wynik. 

     Podrzucam ten mój pomysł na doprowadzenie zmrożonego sprzętu do stanu używalności, bo z pewnością czasami może się przydać. Przyznam, że słyszałem o skuteczniejszych rozwiązaniach, pozwalających jeszcze szybciej ogrzać sprzęt. Nie wspominam tu jednak o nich, gdyż uważam je za mocno ryzykowne. Choć niewątpliwie kuszące. Zwłaszcza gdy czas nagli, a zdjęcia czekają. A może macie swoje sprawdzone patenty na takie sytuacje?